İnsan yaşadığı hayatın izlerini taşır. Birinin fikirlerini anlamak istiyorsan, önce onun yürüdüğü yolları, baktığı ufukları, soluduğu havayı bilmelisin. Çünkü düşünce, boşlukta doğmaz. Yaşamış olduğu hayat ile şekillenir.

Kimi çocuk yaşta yoksulluğu tanır, ekmeğin kıymetini, bir taş çorbanın sıcaklığını bilir. Kimi de bolluk içinde büyür, ihtiyaç nedir bilmeden yaşar. Ama yağmur birinin toprağını bereketlendirirken, diğerinin evini şu basar. İşte bu yüzden, iki insan aynı olayı görse de aynı şekilde yorumlayamaz.

Hayat, insana hem öğretmen hem de terzidir. Zihnimizi işleyen, hafızamız dikişler atan, düşüncelerimizi biçimlendiren hep o yaşamışlardır. Bir dağ köyünde soğuğa karşı direnen sabrı, şehirde trafikle boğuşanın sabrıyla bir değildir. Biri doğanın sertliğine, diğeri insanların karmaşasına göğüs gerer.

Düşünce, hafızanın ürünüdür. Hafıza ise duygularla yoğrulmuş yaşanmışlığın arşividir. Birinin “adalet” dediğinde aklına mahkeme salonları gelir, diğerinin aklına çocukken uğradığı bir haksızlık. “Özgürlük” dediğinde birine seyahat hakkı gelir, diğerine ise zincirlerinden kurtulmuş bir milletin sevinci.

İnsan gördüklerinde büyür, yaşadığıyla olgunlaşır. O yüzden birini yargılamadan önce, onun hikayesini bilmek gerekir. Çünkü her düşüncenin ardında bir ömür vardır. Ve o ömür, kelimelerden daha çok anlatır.

Bazen de insanın düşünceleri, yaşadıklarının tam tersi olur. Acıyı gören merhameti seçer, karanlığı gören ışığa yönelir. Ama yinede bu, yaşanmışlığın etkisinden kurtulmak değil, onlara bir cevap vermektir. Yani düşünce, yine yaşanmışlığın çocuğudur.

İnsan yaşadıkça düşüncesi de değişir. Bugün başka, yarın başka bir çelişki değil, bir yolculuktur. Çünkü insan, tıpkı mevsimler gibi değişir, kış görmeden baharın kıymetini bilemez, açlık çekmeden, tokluğuna anlamını anlayamaz.

Sonuçta, insan düşündüğünü yaşıyor vesselam.